Σπινόζα, Ηθική, από το Σχόλιο στην Πρόταση 18

Από εδώ κατανοούμε σαφώς τι είναι η Μνήμη. Δεν είναι πράγματι τίποτε άλλο από μια ορισμένη αλληλουχία ιδεών ενεχουσών τη φύση των πραγμάτων που είναι έξω από το ανθρώπινο Σώμα, η οποία γίνεται στο Πνεύμα σύμφωνα με την τάξη και την αλληλουχία των επηρεασμών του ανθρώπινου Σώματος.

Λέω, πρώτον, ότι είναι μια αλληλουχία μονάχα εκείνων των ιδεών που ενέχουν τη φύση των πραγμάτων που είναι έξω από το ανθρώπινο σώμα· όχι όμως των ιδεών που εξηγούν τη φύση των πραγμάτων αυτών. Διότι είναι στην πραγματικότητα (κατά την Πρότ. 16 τούτου) ιδέες επηρεασμών του ανθρώπινου Σώματος που ενέχουν τη φύση τόσο αυτού όσο και των εξωτερικών σωμάτων.

Λέω, δεύτερον, ότι η αλληλουχία αυτή γίνεται σύμφωνα με την τάξη και την αλληλουχία των επηρεασμών του ανθρώπινου Σώματος για να τη διακρίνω από εκείνη την αλληλουχία ιδεών που γίνεται σύμφωνα με την τάξη του νου, με την οποία το Πνεύμα αντιλαμβάνεται τα πράγματα μέσω των πρώτων αιτίων τους και η οποία είναι ίδια σε όλους τους ανθρώπους.

Κατόπιν, από εδώ κατανοούμε σαφώς γιατί το Πνεύμα πέφτει αμέσως από τη σκέψη ενός πράγματος στη σκέψη ενός άλλου που δεν έχει καμιά ομοιότητα με το πρώτο· π.χ., από τη σκέψη της λέξης ponum [μήλο] ένας Ρωμαίος θα πέσει αμέσως στη σκέψη ενός καρπού που δεν έχει καμιά ομοιότητα ούτε κάτι κοινό με εκείνο τον έναρθρο ήχο, εκτός ότι το Σώμα αυτού του ανθρώπου επηρεάστηκε συχνά από εκείνα τα δύο, δηλαδή ότι ο ίδιος άνθρωπος άκουσε συχνά τη λέξη ponum ενώ έβλεπε τον ίδιο καρπό· και έτσι καθένας πέφτει από μια σκέψη σε μια άλλη καταπώς η συνήθεια τακτοποίησε τις εικόνες των πραγμάτων στο σώμα καθενός. Διότι ο στρατιώτης, π.χ., βλέποντας στην άμμο ίχνη αλόγου θα πέσει αμέσως από τη σκέψη του αλόγου στη σκέψη του ιππέα, και από αυτή στη σκέψη του πολέμου, κτλ. Μα ο Αγρότης θα πέσει από τη σκέψη του αλόγου στη σκέψη του αλετριού, του χωραφιού, κτλ., και έτσι καθένας θα πέσει από μία σκέψη στην τάδε ή τη δείνα άλλη καταπώς συνήθισε να συζευγνύει και να συναρθρώνει τις εικόνες των πραγμάτων με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.

Σπινόζα, Ηθική, Εκκρεμές, 2009, μτφρ. Βασιλική Γρηγοροπούλου, σ. 180-181