Σπινόζα, ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΤΩΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΕΠΗΡΕΙΩΝ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Οι περισσότεροι που έγραψαν για τις συναισθηματικές Επήρειες και το βίο των ανθρώπων μοιάζουν να διεξέρχονται όχι φυσικά πράγματα, που έπονται από τους κοινούς νόμους της φύσης, αλλά πράγματα που είναι έξω από τη φύση. Μοιάζουν μάλιστα να συλλαμβάνουν τον άνθρωπο στη φύση ωσεί κράτος εν κράτει. Διότι πιστεύουν ότι ο άνθρωπος διασαλεύει μάλλον, παρά ακολουθεί την τάξη της φύσης, ότι έχει απόλυτη δύναμη επί των ενεργειών τον και ότι δεν καθορίζεται άλλοθεν, παρά από τον εαυτό τον. Έπειτα, δεν προσδίδουν την αιτία της ανθρώπινης αδυναμίας και αστάθειας στην κοινή δύναμη της φύσης αλλά σε δεν ξέρω ποια κακία της ανθρώπινης φύσης λόγω της οποίας την κλαίνε, τη χλευάζουν, την καταφρονούν ή, τις περισσότερες φορές, την καταριούνται· και όποιος ξέρει να στηλιτεύει ευφραδέστερα ή καυστικότερα την αδυναμία του ανθρώπινου Πνεύματος περνιέται για Θείος. Ωστόσο δεν έλειψαν επιφανέστατοι άνδρες (στο μόχθο και την ευστροφία των οποίων ομολογούμε ότι οφείλουμε πολλά) που έγραψαν πολλά και λαμπρά για τον ορθό βίο και παρέδωσαν στους θνητούς συμβουλές γεμάτες φρόνηση· εντούτοις κανένας, από όσο ξέρω, δεν καθόρισε τη φύση των συναισθηματικών Επηρειών, την ισχύ τους και, αντιθέτως, τι μπορεί να κάνει το Πνεύμα για να τις μετριάσει. Ξέρω μεν ότι ο διασημότατος Καρτέσιος, παρόλο που πίστεψε επίσης ότι το Πνεύμα έχει απόλυτη δύναμη επί των ενεργειών τον, πάσχισε ωστόσο να εξηγήσει τις ανθρώπινες συναισθηματικές Επήρειες μέσω των πρώτων αιτίων τους και συγχρόνως να καταδείξει την οδό μέσω της οποίας το Πνεύμα μπορεί να έχει απόλυτο κράτος επί των συναισθηματικών Επηρειών· αλλά, κατά τη γνώμη μου τουλάχιστον, δεν έδειξε τίποτα πέρα από την οξύτητα της μεγαλοφυΐας του, όπως θα αποδείξω στο κατάλληλο σημείο. Διότι θέλω να επιστρέψω σε εκείνους που προτιμούν να καταριούνται ή να χλευάζουν, παρά να κατανοούν, τις συναισθηματικές Επήρειες και τις ενέργειες των ανθρώπων. Αναμφίβολα, θα απορήσουν που επιχειρώ να πραγματευτώ με Γεωμετρικό τρόπο τις κακίες και τις ανικανότητες των ανθρώπων, και θέλω να αποδείξω με βέβαιο τρόπο όσα αποδοκιμάζουν ως παράλογα, μάταια, άτοπα και φρικτά. Αλλά το σκεπτικό μου είναι το εξής. Στη φύση δεν γίνεται τίποτα που να μπορούμε να το προσδώσουμε σε δικιά της κακία· διότι η φύση είναι πάντοτε ίδια και η αρετή και η δύναμη ενέργειας της είναι παντού μία και η αυτή, τουτέστιν οι νόμοι και οι κανόνες της φύσης, σύμφωνα με τους οποίους τα πάντα γίνονται και μεταβάλλονται από τη μια μορφή στην άλλη, είναι παντού και πάντοτε ίδιοι, και ως εκ τούτον επίσης πρέπει να υπάρχει ένας και ο αυτός τρόπος κατανόησης της φύσης των οποιωνδήποτε πραγμάτων, δηλαδή, μέσω των καθολικών νόμων και κανόνων της φύσης. Έτσι οι συναισθηματικές Επήρειες του μίσους, της οργής, του φθόνου, κτλ, θεωρημένες στον εαυτό τους, έπονται από την ίδια αναγκαιότητα και αρετή της φύσης με τα υπόλοιπα ενικά· και επομένως αναγνωρίζουν συγκεκριμένα αίτια μέσω των οποίων κατανοούνται και έχουν συγκεκριμένες ιδιότητες, εξίσου άξιες της γνώσης μας με τις ιδιότητες οποιουδήποτε άλλου πράγματος που το απολαμβάνουμε με μόνη την ενατένιση. Έτσι θα διεξέλθω τη φύση και την ισχύ των συναισθηματικών Επηρειών και τη δύναμη του Πνεύματος πάνω τους με την ίδια Μέθοδο με την οποία διεξήλθα στα προηγούμενα τον Θεό και το Πνεύμα, θεωρώντας τις ανθρώπινες ενέργειες και ορέξεις ακριβώς σαν να επρόκειτο για Ζήτημα γραμμών, επιπέδων ή σωμάτων.

Σπινόζα, Ηθική, μτφρ Ευάγγελος Βανταράκης, Αθήνα, 2009, Εκκρεμές: 231-233