[Κράτος και ελευθερίες στον Σπινόζα]

Άρης Στυλιανού

Στην πραγματικότητα, ο Σπινόζα θεωρεί την κρατική εξουσία και κυριαρχία απόλυτο μέγεθος: το κράτος ή θα είναι απόλυτο ή δεν θα υπάρχει, δηλαδή δεν θα μπορεί να διατηρηθεί, θα είναι κατ’ ανάγκην θνησιγενές. Αυτή η θέση θυμίζει αρκετά την πολιτική θεωρία του Χομπς. Όμως, για τον Σπινόζα, η ελευθερία έκφρασης και λόγου δεν αντιβαίνει στον απόλυτο χαρακτήρα του κράτους· αντίθετα, ένα κράτος που περιορίζει αυτές τις ελευθερίες είναι κράτος που έχει λόγους να φοβάται, είναι κράτος μερικό και σχετικό, χάνει κάτι από τον απόλυτο χαρακτήρα του. Όσο πιο τυραννικό και καταπιεστικό είναι ένα κράτος, όσο περισσότερο περιορίζει τις πολιτικές ελευθερίες, τόσο πιο αδύναμο είναι κατ’ ουσίαν και τόσο πιο κοντά στην καταστροφή του βρίσκεται.

Προϋπόθεση για να κατανοήσουμε αυτή την κάπως παράδοξη σπινοζική θέση είναι να συλλάβουμε τη διαφορά ανάμεσα στη δύναμη και την ισχύ: η δύναμη (potentia) αποτελεί πραγματικό μέγεθος, μετρήσιμο ποσό, έχει οντολογικό αντίκρισμα και αφορά την εσωτερική, εγγενή αρετή και ικανότητα ενός πράγματος· αντίθετα, η ισχύς (vis ή και potestas, δηλαδή εξουσία), παρότι έχει επίσης μια υλική πραγματικότητα, δεν στηρίζεται σε στέρεη οντολογική βάση, αλλά συνδέεται με εξωτερικά, επίπλαστα και ευμετάβλητα χαρακτηριστικά. Η δύναμη, όταν είναι όντως δύναμη, είναι δυνατή· η ισχύς είναι κατά βάθος αδύναμη και εύθραυστη. Έτσι, ένα τυραννικό και καταπιεστικό καθεστώς μπορεί να παρουσιάζεται ως ισχυρό, αλλά στην πραγματικότητα είναι αδύναμο και ασταθές. Γι’ αυτό και το αληθινά δυνατό κράτος είναι εκείνο που παραχωρεί στους πολίτες του όσο το δυνατόν ευρύτερη ελευθερία γνώμης και έκφρασης.

Άρης Στυλιανού, Θεωρίες του κοινωνικού συμβολαίου, Αθήνα: Πόλις 2006, σελ. 194-195

Α1. Απαντήστε σύντομα με μια φράση 10-15 λέξεων στις παρακάτω ερωτήσεις:

α) ποιο είναι το θέμα του ομιλητή;

β) ποια είναι η άποψη του; Πώς φαίνεται η θέση του;

γ) σε ποιους απευθύνετε;

δ) τι είδος κείμενο είναι;

Α2. Το τυραννικό κράτος είναι απόλυτο; Εξηγήστε με βάση την ελευθερία που παρέχει στους ανθρώπους.

Α3. Πολιτικές ελευθερίες, δύναμη, ισχύς: εξηγήστε τη σχέση που έχουν μεταξύ τους οι έννοιες.

Β1. Εξηγήστε τη σημασία των παρακάτω διαρθρωτικών λέξεων/ φράσεων στην πρώτη παράγραφο:

α) ή… ή, β) Όμως γ) αντίθετα δ) Όσο… όσο… τόσο… τόσο

Β2. Ποιος είναι ο τρόπος ανάπτυξης της δεύτερης παραγράφου;

Β3. Πώς αναπτύσσεται ο συλλογισμός της δεύτερης παραγράφου;

Γ. Η ελευθερία της γνώμης και της έκφρασης στο εκπαιδευτικό σύστημα είναι πάντα ένα ζητούμενο. Να αναπτύξετε προβληματισμό σχετικό με την βαρύτητα που μπορεί να έχουν οι γνώμες που διατυπώνονται, με ποια κριτήρια αξιολογούνται (θυμηθείτε τη θεωρία πειθούς) και γίνονται αποδεκτές ή απορρίπτονται; Να συνδέσετε την σχολική πραγματικότητα με την προετοιμασία για την ελευθερία γνώμης και έκφρασης σχετικά με τα κοινά ζητήματα στην κοινωνία.

Δείκτες Αναγνωσιμότητας των κειμένων, από το http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/foreign/tools/readability/index.html

Αριθμός προτάσεων 8

Αριθμός Λέξεων 241

Αριθμός συλλαβών 577

Λέξεις ανα πρόταση 30.13

Συλλαβές ανα λέξη 2.39

Δείκτης αναγνωσιμότητας Flesch 35.00 δύσκολο, ΤΕΙ-ΑΕΙ

Δείκτης αναγνωσιμότητας SMOG 17.18 επίπεδο ΤΕΙ - ΑΕΙ

Δείκτης αναγνωσιμότητας FOG 49.00 δύσκολο